Łemkowie, czyli ruscy górale, zamieszkiwali tereny Beskidu Niskiego, wschodniej części Beskidu Sądeckiego oraz zachodniej części Bieszczadów do czasów II wojny światowej. W wyniku zawirowań politycznych końca wojny zostali uznani za ludność ukraińską, utożsamieni z UPA i objęły ich dwie fale akcji przesiedleńczych – pierwsza na tereny ZSRR rozpoczęła się już w 1944 r. i była częściowo dobrowolna, druga przymusowa znana pod nazwą Akcja Wisła miała miejsce w 1947 r. W jej wyniku tereny Beskidu Niskiego opustoszały. Obecnie Łemkowie stanowią tu niedużą mniejszość. Pozostało po nich jednak wiele zabytków kultury materialnej, którą chroni się dziś w muzeach i skansenach. Jednym z nich jest Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej.
Zyndranowa – centrum kultury łemkowskiej
Zyndranowa to niewielka wioska wciśnięta w wąską dolinę między zboczami Ostrej i Kiczery we wschodniej części Beskidu Niskiego, niedaleko drogi prowadzącej z Dukli do przejścia granicznego w Barwinku. Do czasów II wojny światowej zamieszkiwali ją Łemkowie. W 1944 r. zabudowa została w przeważającym stopniu zniszczona przez przetaczający się tędy front i działania operacji dukielsko-proszowskiej. Po ciężkich walkach niewiele domów nadawało się do zamieszkania, więc część mieszkańców dała się skusić na obietnice poprawy bytu i wyjechała z pierwszą falą przesiedleń na wschód. Ci, którzy zostali, musieli w 1947 r. opuścić swoje gospodarstwa i wywieziono ich do Zachodniej Polski. Był wśród nich także Fedor (Teodor) Gocz. Gdy represje nieco zelżały po 1956 r., był jednym z tych, którzy zdecydowali się wrócić w rodzinne strony. Zamieszkał w rodzinnej zagrodzie i w starym domu zaczął organizować izbę pamiątek. Z czasem rozrosła się ona o inne obiekty przenoszone z okolicznych wsi. Gocz kolekcjonował dawne sprzęty, narzędzia, wyposażenie domów, stroje, ale także zbierał w lasach pamiątki militarne po bitwie dukielskiej oraz działaniach I wojny światowej.
Z czasem izba rozwinęła się w niewielki skansen, a później muzeum. Nie miało ono jednak zapewnionego finansowania. Po wielu perypetiach obecnie Muzeum Kultury Łemkowskiej prowadzone jest przez Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej i korzysta z dotacji ministerialnych na swoją działalność.
Zwiedzanie skansenu w Zyndranowej
Głównym obiektem Muzeum jest pochodząca z początku XIX w. chyża, czyli chata łemkowska, w której można oglądać całkowicie urządzoną izbę z piecem i sprzętami kuchennymi, kancelarię wiejskiego pisarza Teodora Kukieły, wystawę pasterską, rolniczą i gospodarską, zakład szewski i tkacki. Oprócz chaty na terenie skansenu stoją koniusznia, czyli stajnia, w której zgromadzono militaria z I i II wojny światowej, świetlica wiejska z Tylawy, gdzie odbywają się wystawy czasowe, kuźnia z kolekcją sprzętu kowalskiego, kaplica, wiatrak, chlewik oraz karczma. Część ekspozycji znajduje się na wolnym powietrzu i można tu zobaczyć m.in. pomnik – krzyż ofiar obozu w Thalerhoffie, gdzie w czasie I wojny światowej przetrzymywano podejrzanych o sprzyjanie Rosji Łemków oraz pomnik ofiar operacji dukielskiej zbudowany z pozostałości sprzętu wojskowego.
Pod koniec lipca w skansenie odbywa się święto łemkowskiej tradycji Od Rusal do Jana z jarmarkiem ludowym, występami zespołów łemkowskich oraz interesującymi spotkaniami i wykładami o kulturze Łemków.
