Łemkowie to lud, który na tereny obecnej Polski dotarł prawdopodobnie ok. XIII-XIV w. Charakteryzowali się oni własnym językiem i kulturą, bogatą ustną twórczością ludową i zdolnością do przetrwania w trudnych, górskich warunkach. Tradycyjny Łemko to pasterz bydła, a Łemkini jest niedoścignioną kucharką i bajarką.
Dziś ta mniejszość narodowa liczy w Polsce zaledwie kilkanaście tysięcy osób. Tym bardziej warto poznać ich bliżej i docenić ich pogodną naturę i wyjątkowy zmysł gospodarski.
Historia Łemków w Polsce - pochodzenie
Pochodzenie Łemków nie jest do końca pewne. Wiemy, że już w XII w. rozpoczęła się tzw. migracja wołoska – ludy wędrowne z obszarów dzisiejszej Rumunii dotarły na tereny między Odrą a Bugiem. Już w XV i XVI w. Łemkowie stanowili ludność Beskidu Niskiego – byli jedną z poważniejszych grup etnicznych zamieszkujących te tereny. Pochodzenie łemkowskie oznaczałoby więc Europę południową, co jeszcze w XIX i XX w. było dostrzegalne w ciemniejszej karnacji i czarnych włosach tej grupy.
Językowo Łemkowie należą do Słowian, ich język to jedna z odmian ukraińskiego, silnie zmodyfikowana przez sąsiedztwo z j. polskim i słowackim. Początkowo wędrowny tryb życia wpłynął na duże lokalne modyfikacje języka łemkowskiego, zwłaszcza w obszarze słownictwa. Do dziś język przetrwał w zasadzie tylko w formie ustnej, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Nie jest opcjonalnie nauczany w szkołach jak np. śląski czy kaszubski.
Kultura łemkowska
Pewnym jest, że Łemkowie tradycje swoje oparli o główne zajęcie, jakim się parali – czyli o wypas owiec, rzadziej kóz lub krów. Początkowo całe grupy wraz ze stadem wędrowały w poszukiwaniu pastwisk. Z czasem ludność osiadła w wioskach, a opieka nad zwierzętami przypadła części mężczyzn, którzy zabierali stada w góry na wiosnę i sprowadzali je jesienią.
Długie, samotne wieczory, które pasterze spędzali w wąskim gronie, otoczeni swoimi zwierzętami i dziką przyrodą, a ich kobiety najczęściej w chatach i obejściach którejś z nich, wzajemnie pomagając sobie w trudach gospodarczych, aż prosiły się o ozdobienie ich opowieściami i pieśniami. Muzyka łemkowska jest prosta, utrzymana najczęściej w jednej tonacji, z towarzyszeniem basów i skrzypiec, ale także cymbałów. Piosenki (spiwanky) opisują codzienność, głównie pracę na roli i dolę kochanków. Ważną rolę grają także pieśni cerkiewne (Łemkowie są głównie wyznania prawosławnego, ale także grekokatolickiego).
Ludność z Beskidu Niskiego
Tam, gdzie żyli Łemkowie, kultura ludowa obrosła w liczne związane z wierzeniami i legendami obyczaje, mające sprowadzić powodzenie i zdrowie, a odegnać śmierć i biedę. Rytuały oddają cześć żywiołom i drzewom, których kult, na skutek chrystianizacji, łączą z kultem świętych. Tylko tutaj spotykamy więc świętą leszczynę, w której mieszka Matka Boska.
Podczas wakacyjnych wędrówek po Beskidzie Sądeckim warto poświęcić kilka chwil na zaznajomienie się z tradycjami tego wyjątkowo ciekawego ludu – zajść do skansenu, gdzie można zobaczyć tradycyjną łemkowską chatę, a także odwiedzić restaurację łemkowską, gdzie serwowane są przyrządzane zgodnie z dawnymi recepturami łemkowskie dania.
